“Các ông cứ muốn tiểu thuyết là tiểu thuyết. Tôi và các nhà văn cùng chí hướng như tôi, muốn tiểu thuyết là sự thực ở đời. Cứ một chỗ trái ngược nhau ấy cũng đủ khiến chúng ta còn xung đột nhau nữa.
Các ông muốn theo thuyết tùy thời, chỉ nói cái thiên hạ thích nghe, nhất là sự giả dối. Chúng tôi chỉ muốn nói cái gì đúng sự thực, thành ra nguy hiểm, vì sự thực mất lòng.”
— Vũ Trọng Phụng —
Nếu như xét về phương diện lãng mạn mà ta thường gặp ở văn chương hiện đại thời nay thì khi quay ngược trở lại gần một thế kỉ trước, những thiên tiểu thuyết hiện thực phê phán là cấp bách nhất. Và chính nó đã phơi bày những thứ tăm tối, bẩn thỉu nhất của thực dân. Trong số ấy, với ngòi bút sắc sảo, giọng văn chua chát và những áng văn chương phê phán sâu cay của mình, “Ông vua phóng sự đất Bắc” đã để lại cho đời những tác phẩm bất hủ mà theo thời gian, chúng vẫn còn tồn tại mãi vì những thứ thối tha nhất của con người không bao giờ có thể phai nhạt, nó vẫn còn tồn tại trong xã hội ngày nay của chúng ta. Mà để nói thứ đã phác họa nên một xã hội ấy, thứ đã thành tuyệt tác được nhiều người ca ngợi đó chính là Số Đỏ, được đánh giá là “tác phẩm văn học ghê gớm có thể làm vinh dự cho bất kì một nền văn học nào trên thế giới.”
Chẳng còn xa lạ gì nữa, “Hạnh phúc của một tang gia” – chương XV tiểu thuyết Số Đỏ đã được Bộ Giáo Dục đưa vào chương trình Ngữ Văn lớp 11, chỉ cần nghe qua cái tên thôi, cũng thấy được sự châm biếm mỉa mai về xã hội đương thời rồi. Vũ Trọng Phụng đã miêu tả bằng tất cả những nét hoạt kê, tạo nên tiếng cười đầy đắng chát về cái rởm của đám thượng lưu thành thị bị tha hóa. Một đám tang mà như lễ hội. Bởi bọn con cháu của cụ tổ đã đợi lâu quá rồi, đợi để cái tờ di chúc ấy đi vào giai đoạn thực hành chứ không phải là lý thuyết viễn vông nữa.
Cụ cố Hồng, người con trai cả của cụ tổ đã tìm bác sĩ cho cha với tiêu chí: “Ta chỉ cần một ông thầy thuốc làm bộ, hay cho đơn thuốc mạnh, hoặc là hay khệnh khạng, là đủ giết nổi cụ via nhà ta rồi”. Con trai đã “báo hiếu” cha như vậy đấy!
Rồi thì những người phụ nữ, những người bị tha hóa trong xã hội thời thượng, chính trong giai đoạn “Âu hóa” của xã hội Việt Nam ấy, nào thì bà Phó Đoan – mụ góa bụa thủ tiết hai đời chồng, với cái mong muốn nhất đời là tìm lại cảm giác được bị hiếp, mụ thèm bị hiếp và khát khao bị hiếp – một con người suy đồi đạo đức. Ấy vậy mà bà vẫn gật gù vì mình đã hư hỏng một cách khoa học. Rồi thì lại tới cô Hoàng Hôn xuất hiện một tí tị tì ti, cắm sừng cho chồng rồi đi khách sạn với bồ mà còn triết lý: “Có chồng thôi mà không có nhân tình? Thế là hèn, là xấu, là không có đức hạnh gì cả, không có thông minh nhan sắc gì cả, nên chẳng ma nào nó thèm chim!… Có ăn có chọi mới gọi là trâu chứ!”
Trời ơi, một xã hội lố lăng và đồi bại hết sức, xuyên suốt cả tác phẩm là một nhân vật chủ chốt, một con người “số đỏ” – nếu như nhắc đến những nhân vật may mắn nhất trong văn học, ngoài Vi Tiểu Bảo của Trung Hoa thì chỉ có thể là Xuân Tóc Đỏ của Việt Nam ta mà thôi.
Cả một thiên truyện dài 20 chương, rõ ràng là may mắn đã luôn bên cạnh Xuân, thế nhưng thú vị thay may mắn ở đây không tự nhiên mà có, may mắn của Xuân là một chuỗi sắp đặt ngẫu hứng dựa trên ham muốn lợi ích của các bậc thượng lưu.
Bắt đầu khi bà Phó Đoan đến chơi ở sân quần vợt nơi Xuân tóc đỏ làm việc. Vô tình Xuân tóc đỏ vì xem trộm một cô đầm thay đồ nên bị cảnh sát bắt giam và được bà Phó Đoan bảo lãnh. Sau đó, bà Phó Đoan giới thiệu Xuân đến làm việc ở tiệm may Âu Hóa, từ đó Xuân bắt đầu tham gia vào việc cải cách xã hội. (Wikipedia tóm tắt)
Có ai ngờ khi khép lại trang sách cuối cùng, nó đã nhiều bước lên mây, biến thành vĩ nhân cứu quốc? Có ai ngờ một thằng mồ côi cha mẹ, hạ lưu, ma cà bông, lớn lên bằng nghề bán phá sa, bán dầu trên xe điện, làm lính chạy cờ hiệu rạp hát, thổi loa cho những tiệm thuốc lậu, nhặt ban quần… rồi nhờ cái ơn của bà Phó Đoan mà Xuân có cơ duyên tiếp xúc với công cuộc “Âu hóa”, trà trộn vào giới thượng lưu? Rồi đời nó, từ đó mà đổi thay.
Nếu bạn muốn tìm một tác phẩm phác họa lại chân thực xã hội thành thị Việt Nam thời Pháp thuộc, Số đỏ chắc chắn không phải một lựa chọn tồi.
